Tăng sắc tố là tình trạng một vùng da nào đó của cơ thể tăng lượng sắc tố đen (melanin) một cách bất thường. Tăng sắc tố có thể ảnh hưởng đến tất cả các loại da, không phân biệt nam hay nữ, gặp ở mọi lứa tuổi, nhưng gặp nhiều nhất là từ độ tuổi trung niên trở đi. Tăng sắc tố là tên gọi chung của nhiều loại rối loạn sắc tố như: nám da, bớt sắc tố, tàn nhang, đồi mồi, tăng sắc tố sau viêm và quầng thâm mi mắt dưới.
Nám Da thường gặp ở phụ nữ hơn, thường là do rối loạn nội tiết, do tia UV của ánh nắng mặt trời. Nám da cũng xảy ra khi sử dụng dài hạn các thuốc ngừa thai, hormone, sử dụng mỹ phẩm không đúng cách hoặc do nghề nghiệp phải tiếp xúc quá nhiều với ánh nắng mặt trời.
Nám da thường xuất hiện dưới dạng những mảng nâu ở má, trán, cằm, môi trên, mũi, … Những mảng nâu này là kết quả của sự tăng lên quá mức sắc tố melanin có trong da. Các sắc tố này nằm chủ yếu ở lớp thượng bì (còn gọi là biểu bì là lớp ngoài cùng của da), hoặc nằm sâu trong da hoặc cả hai. Việc xác định vị trí của các sắc tố rất quan trọng trong cân nhắc phương pháp điều trị nám phù hợp. Thành công trong điều trị được quyết định bởi việc xác định vị trí sắc tố và phụ thuộc vào chuyên môn của bác sỹ.
Bớt sắc tố - Hai dạng bớt sắc tố thường gặp là Hori và Ota. Chúng có biểu hiện là những mảng tròn hoặc dạng đốm dẹt phẳng với màu xám, xanh xám, xanh đen hay nâu. Bớt sắc tố thường gặp phải ở mặt, một bên hoặc hai bên đối xứng. Bớt sắc tố là do sắc tố melanin đóng thành từng mảng, có thể nằm ở mọi lớp của da (thượng bì, trung bì hay hạ bì).
Tàn nhang Tàn nhang là những vết tròn có diện tích nhỏ, bề mặt phẳng, xuất hiện bất kỳ vùng nào trên da, thường là khi da bị phơi nắng nhiều. Màu sắc của tàn nhang có thể là nâu, vàng sậm hay đen hoặc thậm chí là màu đỏ với đặc điểm chung là luôn có màu sẫm hơn so với màu da xung quanh nó.
Đồi mồi Da đồi mồi là các nốt màu nâu đến đen, có kích thước to nhỏ không đồng đều, xuất hiện rải rác trên da, chủ yếu là vùng cổ, mu bàn tay, hai bên mặt và ở vùng trán người bị hói đầu. Da đồi mồi thường gặp ở tuổi 50 - 60, nhưng đôi khi xuất hiện ngay ở tuổi trung niên. Nguyên nhân của da đồi mồi là do sự sinh sản không đều của sắc tố melanin trên da. Sự hình thành sớm hay muộn các nốt đồi mồi liên quan đến tính di truyền và tình trạng sức khỏe, chế độ dinh dưỡng, thói quen sinh hoạt của từng người. Các nốt đồi mồi thường chỉ có ảnh hưởng về mặt thẩm mỹ, không phải là dấu hiệu của ung thư da hay một bệnh lý da nào khác.
Da đồi mồi chỉ là một trong những dấu hiệu thông báo rằng cơ thể đang lão hóa, già nua, nhiều hoạt động sinh lý bắt đầu kém đi. Đến nay, da đồi mồi đã được khoa học tìm hiểu cặn kẽ. Giống như mọi chức năng khác của cơ thể, khi lão hóa, chức năng tuần hoàn máu giảm làm giảm khả năng hấp thu và đào thải của cơ thể. Điều này làm cho acid béo không bão hòa trong thực phẩm sau khi bị oxy hóa sẽ kết hợp với albumin, hình thành những “chất mỡ màu từ nâu đến đen” nằm lại trong tế bào.
Cũng trong tình trạng lão hóa chung, tế bào bị suy giảm chức năng, không còn khả năng đào thải những hạt “chất mỡ” màu sẫm này nên chúng tích lũy lại dưới da, hình thành nên những nốt đồi mồi.
Tăng sắc tố sau viêm Dù có thể ảnh hưởng trên mọi loại màu da, nhưng tăng sắc tố sau viêm dễ gặp hơn ở người có màu da sẫm so với người có màu da sáng. Điều này đồng nghĩa với người Việt Nam chúng ta …dễ bị tình trạng này! Mọi “biến cố” làm chấn thương da như vết thương, bỏng, mụn trứng cá …đều có thể gây tăng sắc tố sau viêm.
Quầng thâm mi mắt dưới – là tình trạng mi mắt dưới có màu sậm hơn các vùng da khác quanh mắt. Gặp ở cả nam lẫn nữ, từ độ tuổi trung niên trở đi. Cho đến nay, cơ chế sinh ra tình trạng này vẫn chưa được hiểu một cách thấu đáo. Cách giải thích được nhiều người chấp nhận là do da ở mi mắt dưới mỏng hơn da bình thường nên chúng ta dễ thấy các mạch máu bên dưới. Và khi các mạch máu này giãn ra, bị viêm làm cho chúng ta thấy “vòng thâm quầng” ở mi mắt dưới. Thêm vào đó, sự tập trung của melanin ở vùng da mỏng này cũng là yếu tố gây ra quầng thâm mi mắt dưới. Gần đây, đã có báo cáo về việc sử dụng các thuốc điều trị glaucoma gây ra quầng thâm mi mắt dưới.
Ứng dụng laser trong điều trị tăng sắc tố:
Laser trị liệu là bước đột phá trong điều trị tăng sắc tố da. Dù rằng không phải tất cả các loại tăng sắc tố đều có đáp ứng với laser, nhưng cho đến nay, ngoài kem làm trắng da, việc điều trị tăng sắc tố da được sử dụng ngày một nhiều bằng phương pháp laser. Rất nhiều trường hợp tăng sắc tố da đáp ứng rất tốt với một số loại máy laser như Fractional CO2, Q-Switch Nd-YAG, IPL… Gần đây, các loại laser xung dài, đặc trị trên sắc tố đã cho thấy kết quả lâm sàng rõ hơn trong việc điều trị tăng sắc tố da, đặc biệt là các loại tăng sắc tố mà các phương pháp điều trị khác không mang lại hiệu quả.
Điều quan trọng là, kinh nghiệm của bác sĩ trong việc xác định đúng loại laser cũng như các thông số điều trị thích hợp cho từng loại tăng sắc tố sẽ góp phần quyết định vào thành công của điều trị.
Phối hợp thêm thuốc uống, thuốc bôi:
Việc phối hợp thêm thuốc uống, thuốc bôi trong điều trị tăng sắc tố bằng Laser là rất cần thiết:
Tăng sắc tố da có thể được điều trị bằng kem làm trắng da. Kem làm trắng da có nhiều chủng loại, có thể là đơn chất hay phối hợp nhiều hoạt chất. Các hoạt chất thường dùng trong kem làm trắng da là hydroquinone (thường có nồng độ 2 – 10%), tretionin, kojic acid, …:
Hydroquinone là loại hoạt chất làm trắng da, có ở nhiều dạng chế phẩm, được xem là một trong những chất ức chế sự hình thành của melanin hiệu quả nhất. Sự cải thiện sắc tố thấy được khi dùng hydroquinone đơn trị liệu khoảng từ bốn đến sáu tuần và kết quả sẽ ổn định trong khoảng bốn tháng.
Tretinoin được sử dụng để làm tăng hiệu quả của hydroquinone. Tretinoin 0,05% làm giảm được melanin trong vòng sáu tháng.
Kojic acid là một sản phẩm chuyển hóa của nấm, có tác động ức chế tổng hợp sắc tố melanin trong da. Hơn nữa, kojic acid cũng đã được chứng minh làm tăng đáng kể thực bào của bạch cầu đa nhân trung tính và tăng sinh tân bào, giúp cho việc “dọn dẹp” các tế bào sắc tố đen tốt hơn. Kojic acid thường được sử dụng với nồng độ 1-4%. Qua nghiên cứu, có đề xuất là thêm kojic acid 2% vào hỗn hợp hydroquinone 2%, glycolic acid 10% để điều trị tăng sắc tố da thì thấy hiệu quả tăng lên đáng kể.
Xin lưu ý rằng ánh nắng mặt trời là “kẻ trực tiếp” gây nên tình trạng tăng sắc tố da. Nhất thiết phải có biện pháp bảo vệ da, chống lại ánh nắng mặt trời. Nếu không, thì dù điều trị bằng cách nào cũng khó thành công.